Carbid schieten - de handleiding

Hier is alle informatie te vinden voor de beginnende en gevorderde carbid schieter: de ultieme handleiding voor het starten, de veiligheid, kosten, en het maken van de luidste knal.

Inhoud:

1. Wat is carbid schieten

Bij het schieten worden carbidstenen in een (melk-)bus gedaan. Er wordt water over het carbid gedaan, waardoor een gas vrijkomt. Dan wordt de bus afgesloten met bijv. een bal. Wanneer er een vuurtje bij de opening in de bus wordt gehouden, schiet de bal een eind weg. Wellicht het leukste zijn de harde knallen die erbij worden gemaakt.

Het 'doel' van carbid schieten kan divers zijn. Uiteraard worden de boze geesten ermee weggejaagd, maar dat zal voor de meesten bijzaak zijn. Belangrijker is het samenzijn. Dan is er, bedoeld of onbedoeld, een competitief element wat bovendrijft: wie maakt de luidste knal, wie schiet het verst/hoogst, wie maakt er een blooper, afijn de gezelligheid zit er snel in.

Er zijn ook georganiseerde competities, waar de deelnemers strijden om prijzen. Er kan 'gescoord' worden op decibellen, door een bepaald doel te treffen, snelheid, hoogte, afstand, richting etc. Ook hier voert gezelligheid de boventoon.

Carbid valt niet onder het vuurwerkbesluit, maar dat betekent niet dat er zomaar overal afgevuurd mag worden. Meestal wordt alleen op oudejaarsdag geschoten, maar ook dan op gezette tijden en plekken. Iedere gemeente kan dat zelf bepalen. Bekijk eerst de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) of daar iets over in staat (voorbeeld). Staat daar niets over in, bekijk dan de gemeentelijke website of bel; soms is het mogelijk een (evenementen-)vergunning aan te vragen; indien toegekend dan zal deze alleen gelden voor de aanvrager voor de aangevraagde periode.

Begin klein !! (tip)

Om carbid schieten onder de knie te krijgen is het zeer aan te raden om klein te beginnen. Dit is leerzaam en geen verspilde moeite aangezien deze ervaring doorwerkt naar het 'grotere werk'. Ook leren omgaan met de vrijkomende krachten is een investering in veiligheid. De eerste -nog onschuldige- piep in de oren blijft je bij (!). Je kunt nu reeds beginnen.

Dus:
neem een kleine 'bus', zoals een verfblik of een Pringles-koker (dat geeft al een behoorlijke knal) en sla met een spijker een gat in de bodem.
Doe een brok carbid erin, druppel wat water op de steen, en sluit de bus af met de deksel. Houd de bus tegen de grond met je voet, en hou dan een vlam bij het gaatje. filmpje

2. Wat heb je nodig

Dit is minimaal nodig:
bus - afsluiter - ontsteker - carbid - water - spuitfles - beschermingsmiddelen
optioneel zijn: conservenblikje - autoband

2.1 bus

de klassieke melkbus is nog altijd goed verkrijgbaar op marktplaats. Kies er een met een inhoud van 30 of 40 liter, liefst van aluminium (lichter; roest niet), maar in geen geval van koper. Is er een deksel bij geleverd, leg die dan direct terzijde (zie 'afsluiter'). Controleer de bus op scheuren, bijvoorbeeld door de bus tot de rand toe te vullen met water, en deze een nachtje te laten staan.
Om het opgesloten gas in de bus te ontsteken moet daar een vlammetje of vonk bij kunnen komen, daarvoor moet er een gaatje van ongeveer ⌀3mm in de bus worden geboord, het zgn. 'zundgat' (zünden (D) = aansteken (NL)). Kies de plaats van het zundgat zodanig dat de plaats van ontsteking midden onderin de bus is.

Een goed alternatief voor een melkbus is een omgebouwde gasbus.

2.2 afsluiter

het doel van de afsluiter is het gas in de bus bijeen te houden, tot het moment van ontsteking.

Een voetbal is daarvoor het meest geschikt (herbruikbaar; kan weinig schade aanrichten). Blaas de bal zodanig op dat deze nèt in de opening klemt.

Gebruik in geen geval een melkbus deksel. Dit omdat deze na verloop van tijd klem komt te zitten, waardoor het gas via een andere weg (bv scheur in de bus) naar buiten wil.
In het geval van een stalen bus+deksel kan het inslaan van de deksel vonken geven, wat een vroegtijdige ontsteking geeft (voorbeeld).

Alternatieven zijn: een rubberen schijf, of een stuk tapijt, met een touw verbonden aan de vaste grond.

2.3 ontsteking

De meeste incidenten bij het carbid schieten hebben te maken met de ontsteking.

Van belang is:
• controle over het moment van de knal, dus: op het moment dat jij dat wil
• jouw afstand tot de bus op het moment van ontsteken, zo groot mogelijk.
• plaats van ontsteken, bij voorkeur binnenin de bus.

De ontstekers die voldoen aan die eisen, zijn:
• komaansteker,
• piëzo ontsteker,
• elektronische ontsteker

Deze ontstekers vereisen wel wat handigheid en creativiteit om op de bus gemonteerd te krijgen, maar het levert een hoop gemak en veiligheid op.

Veel gebruikt worden een fakkel of gasbrander op een lange stok. Deze manieren voldoen niet aan de genoemde eisen, en zijn dus minder veilig.

Afraders zijn: aansteker; lucifer; lunt; gebroken rotje of ander vuurwerk; ...

2.4 carbid

Wanneer de tips worden gevolgd die hier worden gegeven, is het verbruik ongeveer 1 kilo carbid op een halve dag, voor een 40 liter bus.
Carbid is, mits goed afgesloten, zo'n vijf jaar goed houdbaar. Een carbidsteen is bruikbaar zolang deze nog een harde kern heeft (de gasproduktie zal na verloop van tijd wel afnemen). Dus: koop niet teveel carbid ineens.
Koop grote stenen (5cm+).

2.5 water

2.6 spuitfles (en jerrycan)

Met de spuitfles kan nauwkeurig en consequent het carbid nat worden gemaakt.
De jerrycan zorgt ervoor dat je altijd genoeg water hebt, waarmee de spuitfles kan worden bijgevuld.

2.7 beschermingsmiddelen

Maak minimaal gebruik van gehoorbescherming.
Optioneel zijn handschoenen, een (vuurwerk-)bril, en een blusdeken.

carbid_gehoorbescherming — gehoorbescherming

carbid_conservenblikje — conservenblikje

2.8 conservenblikje (optioneel)

Een bijprodukt van de reactie van carbid met water is een natte witte substantie, dat in de bus aankoekt. Om dit te voorkomen kan het carbid en water in het conservenblikje worden gedaan, dat vervolgens in de bus wordt gedaan.
Niet alleen houdt dit de bus schoon, maar zorgt er ook voor dat het carbid en water goed met elkaar reageren (de carbidbus hoeft niet meer geschud te worden), zorgt voor een lager carbid verbruik, en een consequente knal.

2.9 autoband (optioneel)

De ontploffing kan een behoorlijke terugslag geven (voorbeelden). De terugslag kan worden opgevangen door de bus gedeeltelijk in te graven, of verticaal op de grond te zetten.

Een andere mogelijkheid is de bus schuin in een autoband te plaatsen (haal een afgedankte bij de garage), of van een pallet een plank te verwijderen, en daar de bus schuin in te plaatsen.

3. Hoe doe je het (veilig)

Zoals gezegd, het oefenen met het verfblik is niet voor niets geweest, want de werkwijze voor 'normaal' carbid schieten is niet anders: doe carbid en water in een bus waarin een gaatje is geboord, sluit de bus af met een afsluiter, en ontsteek het gas.
De grotere bus brengt echter wel meer risico's met zich mee, vandaar is een iets uitgebreidere procedure nodig om het veilig te kunnen doen.

Vrijwaring: Carbid schieten is niet zonder risico. Het opvolgen van de tips op deze pagina biedt geen garantie op het voorkomen van ongelukken of schade. De lezer blijft zelf verantwoordelijk voor zijn handelen en de gevolgen ervan.

Een veilige knal verloopt ongeveer zo:

1. carbidstenen in het conservenblikje doen, nat maken, het geheel in de bus stoppen
2. plaats de afsluiter
3. plaats de bus op een ondergrond of in een autoband of rek oid, in ieder geval zodat de bus niet door de terugslag naar achter kan schieten
4. kies als richting een vrij schootsveld, 50-75 meter, en dus niet richting mens of dier
5. gebruik gehoorbescherming
6. ga naast en achter de bus staan, op veilige afstand (zo dus niet). Let op waar anderen zich bevinden
7. laat omstanders weten dat je gaat schieten
8. vuur !
• let op waar je afsluiter heen gaat (okee)
• gebeurt er niets ('blindganger') zorg dan eerst ervoor dat er niet onbedoeld alsnog een ontsteking kan plaatsvinden: dus doof een eventuele waakvlam, zorg dat geen vuur in de buurt is, ... Leg dan de bus op zijn kant, niet gericht op jezelf of anderen, en verwijder de afsluiter. Laat de bus een paar minuten ontgassen, en begin dan helemaal opnieuw. Zie ook 'nog meer veiligheid'
9. direct na de knal, leg de bus op zijn zijkant, dan kunnen de restgassen ontsnappen
10. let op andere vrienden of zij ook klaar zijn met hun knal, en ga dan je afsluiter halen
11. klop het witte poeder van de carbidstenen af, en stop ze opnieuw in het conservenblikje

4. hoe knal je het hard(st)

Er is veel te lezen over carbid schieten, maar er is weinig informatie te vinden hoe een harde knal kan worden gemaakt.
'Size matters' en dat geldt zeker voor carbid schieten, maar ik vind het juist de uitdaging om de kleinste bus het luidst te laten knallen.

Dit hoofdstuk beschrijft hoe je jouw mede carbidschieters af kunt troeven, dus: hoe de hardste knal te maken is.

Waarom is de eerste knal krachtiger dan de daarop volgende knallen ? Na het volgen van dit hoofdstuk wordt dit duidelijk.

tip: lees het hele hoofdstuk ! Je zal dan het beste begrijpen waarom jouw knallen keer op keer de hevigste zullen zijn, en die van je vrienden gelukstreffers.

4.1 de theorie

Met het oefenen met het verfblik zal de conclusie zijn:

Om een goede knal te vinden hoeft er slechts aan één 'knop' gedraaid te worden: de hoeveelheid toegevoegd water.

De hoeveelheid water bepaalt nl. hoeveel explosief gas er wordt aangemaakt. Omdat de hoeveelheid zuurstof in de lucht een gegeven is, bepaalt het water dus de gas/zuurstof verhouding, en daarmee de hardheid van de knal.

Door altijd genoeg carbidstenen te gebruiken (zeg drie grote brokken voor een 40 liter bus), en te zorgen dat al het toegevoegde water opgenomen wordt door de stenen (en dus wordt omgezet in explosief gas), is de gas/zuurstof verhouding te regelen met de hoeveelheid toegevoegd water.

Het conservenblikje helpt bij het doeltreffend samenvoegen van water en carbid.

De perfecte knal, en dus de hardste, ontstaat wanneer er een gasmengsel wordt ontstoken, waarbij de verhouding van gas en zuurstof goed op elkaar is afgestemd. Wanneer de verhouding gas/zuurstof niet ideaal is, geeft dit een minder harde knal.

Onderstaand schema geeft aan wat de gevolgen zijn van een niet-ideale verhouding:

te veel water toegevoegd	te veel gas	zwarte rook	zachte of geen knal
		steekvlam
		waakvlam uit zundgat
		bal wordt uitgedrukt
		brandende carbidstenen
		witte smurrie in bus
te weinig water toegevoegd	te weinig gas
te kort gewacht met ontsteken	niet al het water is omgezet	brandende carbidstenen
	te weinig gas
restgassen in bus	minder zuurstof

carbid_steekvlam — steekvlam
(teveel water)

carbid_zwarte_rook — zwarte rook
(teveel water)

carbid_brandende_stenen — brandende stenen
(te kort gewacht)

4.2 de praktijk

Als de oorzaak bekend is, is de oplossing nabij.
Deze tabel kan worden gebruikt voor het vinden van een oplossing:

horen	zien	oorzaak	oplossing
geen knal	x	teveel gas (verstikt)	veel minder water
geen knal	x	teveel restgassen van de vorige knal	bus tussendoor laten luchten (op zijn zijkant)
geen knal	waakvlam uit zundgat	hoge gasdruk voorkomt dat vlam naar binnen slaat	veel minder water
plop	de bal plopt er uit, vóór ontsteking	het gas drukt de bal uit de opening	veel minder water
zachte/geen knal	x	niet genoeg gas gevormd	meer water
zachte/geen knal	brandende carbidstenen	te kort gewacht met ontsteken	langer wachten
zachte knal	zwarte rook, of steekvlam	gas/zuurstof verhouding te hoog	minder water
harde knal	brandende carbidstenen	niet al het water is omgezet in gas	minder water
harde knal	afsluiter vliegt ver weg	je hebt het door	niets meer aan veranderen (ok)

Maar hoe is nu de ideale (luidste) knal te bepalen ?
Daar kan je achter komen door te experimenteren met de hoeveelheid water.

(vuistregel: '1ml water per liter businhoud' bijvoorbeeld: 50 liter bus → 50 ml water)

vul een blikje met ruim voldoende carbidstenen
voeg een beetje (meer/minder) water toe. Zorg ervoor dat al het water door de stenen wordt opgenomen
stop het geheel in de bus, en plaats de afsluiter
wacht 20-60 seconde, en ontsteek
leg de bus op de zijkant, zodat restgassen kunnen ontsnappen. Krab het blikje schoon. Klop het witte poeder van de stenen.
beoordeel de knal met behulp van de tabel, en bepaal of meer of minder water nodig is
begin weer opnieuw bij a. als je nog niet tevreden bent

4.3 nog harder

(voor gevorderden)

Naast de 'chemie' is er nog een factor die meespeelt:
• plek van de ontsteking.: ---> kies deze in het midden van de bodem. Een andere plek kan een steekvlam, of een 'holle knal' geven
Deze factoren spelen nauwelijks een rol:
• de wachttijd.: het gas is lichter dan zuurstof, dus het gasmengsel zal zich willen gaan scheiden, maar volgens bron[1] is de expansie maximaal bij een homogeen mengsel. Wacht dus niet 'te' lang.
• soort ontsteking.: volgens bron[1] is een luide knal gebaat bij een 'felle hete steekvlam', maw een piëzo- of electronische ontsteking, of komaansteker heeft de voorkeur
• soort afsluiting.: de afsluiter moet ervoor zorgen dat het gasmengsel in de bus blijft, tot het moment van ontsteken. Dit de enige functie van de afsluiter. Voor de hardheid van de knal maakt het dus ook niet uit hoe 'sterk' het gas is opgesloten, dus plastic folie 'knalt even hard' als een melkbusdeksel.
Er is dus geen noodzaak een melkbusdeksel te gebruiken. Doordat zo'n deksel klem kan komen te zitten, of vonken kan veroorzaken, is dit zelfs gevaarlijker.
bron[1] meldt: 'het gasmengsel heeft geen sterke opsluiting nodig'.
Deze factoren spelen geen rol:
• de hoeveelheid carbid.: het is alleen mogelijk te weinig carbid te gebruiken. Nooit te veel. Als je veel carbid hebt gebruikt en de knal is niet ideaal, dan is er iets anders aan de hand. Zie tabel.
• het zundgat afsluiten met je vinger.: dit heb ik nooit begrepen. Het impliceert ook dat je in de buurt bent van de bus tijdens ontsteking. Nooit doen dus.

4.4 kan het nòg harder ?

(voor gevorderden)
Jazeker! En wel op de volgende manieren:

• gebruik maken van een hoger aandeel zuurstof.
de buitenlucht bevat normaal gesproken 21% zuurstof; de overige gassen doen niet mee aan de reactie, en hebben dus een nadelige invloed op de knal. Door het aandeel zuurstof te verhogen, bijvoorbeeld door 'zuivere' zuurstof toe te voegen, in plaats van de omgevingslucht, verbetert de luidheid van de knal.

• verversen van de businhoud.
De restgassen van de vorige knal beperken de luidheid van de nieuwe knal. Hierboven werd al de tip gegeven de bus op zijn kant te leggen, zodat de restgassen kunnen ontsnappen. Dit kan geforceerd worden met bijvoorbeeld een bladblazer/-zuiger.

• gebruik maken van een 'vortex' uitloop.
een vortex uitloop is een soort conische megafoon, zoals bij een hagelkanon. Het genereert een schokgolf, wat resulteert in een geluid als een donderslag (bij onweer).

• groter volume, of meerdere bussen tegelijkertijd afvuren.
spreekt voor zich.

5. nog meer veiligheid

Lekker knallen is natuurlijk fijn, maar het moet ook leuk blijven. Dus geen ongelukken. Hieronder volgt een beschrijving van de meest risicovolle situaties. Helaas óók gebaseerd op eigen ervaring (!).

Herken en voorkom deze gevaarlijke situaties:

- vlam uit zundgat
situatie: bij het ontsteken buiten de bus (bv aansteker), kan een 'waakvlam' ontstaan uit het zundgat
oorzaak: door hoge druk van het ontsnappende gas uit de bus slaat de vlam niet naar binnen.
hoe NIET oplossen: afsluiter verwijderen: hierdoor slaat de vlam naar binnen en volgt alsnog ontsteking (!)
hoe WEL oplossen (deze keer): doof de vlam (indien niet mogelijk: laat de vlam uitbranden, dan zal in de meeste gevallen de ontsteking alsnog volgen).

hoe oplossen (voorkomen):
1. zie de tabel: minder water toevoegen
2. maak gebruik van een kom-, piëzo-, of electronische- ontsteker, dan zal de ontsteking altijd van binnen de bus zijn

- blindganger
situatie: de bus gaat niet af
oorzaak: te veel of te weinig water toegevoegd, of teveel restgassen van de vorige knal aanwezig.
hoe oplossen (deze keer): zorg er eerst voor dat er niet onbedoeld alsnog een ontsteking kan plaatsvinden: dus doof een eventuele waakvlam, zorg dat geen open vuur in de buurt is, ... Leg dan de bus op zijn kant, niet gericht op jezelf of anderen, en verwijder de afsluiter. Na een paar minuten helemaal opnieuw beginnen.
hoe oplossen (voorkomen): zie link naar de oplossing tabel

- inslaan van een stalen melkbusdeksel
hierdoor kunnen vonken ontstaan (en dus een vroegtijdige ontsteking, zie afsluiter)
hoe oplossen (voorkomen): gebruik een bal (!)

- andere voorwerpen dan een (standaard) bus gebruiken
De verleiding kan ontstaan te experimenteren, en het explosieve gas in een andere vorm (ruimte) te ontsteken dan hier is beschreven (melkbus). Acetyleen is zeer ontvlambaar en heeft grote expansie. Indien de afsluiteropening te klein is, en/of het materiaal te zwak, ontstaat een bijzonder gevaarlijke situatie.
hoe oplossen (voorkomen): niet experimenteren

- geen controle over het moment van de knal (weigerachtig, vertraagd).
geen controle hebben betekent: wachten tot een ongeluk gebeurt
hoe oplossen (voorkomen): maak gebruik van de juiste ontsteking, zie ontsteking

- verkeerd staan tijdens knal
de juiste positie is achter en naast de bus

- teveel alcohol drinken
het woord 'te' geeft al aan dat je dat beter niet kan doen

- geen beschermingsmiddelen
zie deze toelichting

- terugslag
bij het carbid schieten kunnen grote krachten vrijkomen, fixeer de bus daarom

- geen afstand houden
spreekt voor zich, maar als zelfs de burgemeester daar niet op let...

6. Kosten

6.1 Eenmalig

De initiële kosten bij het carbid schieten kunnen hoog zijn. Voor de set zoals beschreven in 'mijn opstelling':

melkbus	EUR	35	(link)
bal	EUR	7	(link)
gas bbq ontsteker	EUR	25	(link)
magneet	EUR	1	(link)
schakelaar	EUR	1	(link)
behuizing ontsteker	EUR	5	(link 1, 2, 3)
diverse	EUR	10
totaal	EUR	85

6.1 Per knal

Carbid kan goedkoop worden ingekocht bij grote hoeveelheden, maar dat zal voor de consument niet interessant zijn:
• groothandel prijs: 0.40 EUR/kg
• tussenhandel prijs: 1.50 EUR/kg
• consumenten prijs: 5 EUR/kg

De kosten per knal zijn bijzonder laag:
Met een kilo carbid kunnen ~40 knallen worden gemaakt (afhankelijk van grootte bus, procedure, kwaliteit carbid, ...)

EUR 5 / 40 knallen ≈ 12 ct

tip: kijk op marktplaats, daar zijn veel particulieren te vinden die carbid (semi-)groot inkopen, en in kleinere porties met winst doorverkopen.
Een andere mogelijkheid zijn (internet-)winkels, prijzen liggen hier doorgaans hoger.

7. ter info: mijn opstelling

De figuur hieronder geeft schematisch mijn opstelling weer (de onderdelen zijn onderling niet in verhouding getekend).
Verdere toelichting volgt onder de figuur

Toelichting:
Door aan een koord te trekken, wordt een schakelaar bediend, die op zijn beurt een ontsteker inschakelt die een spanning maakt, die een vonk laat springen in een bougie. Bij het wegschieten van de afsluiter wordt het elastiek gespannen, en wordt de magnetische verbinding aan het eind van het koord verbroken.

Bij het voorbereiden voor de volgende knal wordt als laatst wordt de magnetische verbinding weer gemaakt.
Hiermee wordt het risico van het onbedoeld ontsteken zo klein mogelijk gehouden.

Dit filmpje laat het principe van de ontsteking zien.

8. ter info: wat is carbid

8.1 de chemie

Carbid (karbiet, carbuur) zoals gebruikt bij het carbid schieten, ziet eruit als een steen. Het materiaal heeft de chemische formule CaC₂. Carbid komt niet voor in de vrije natuur maar wordt kunstmatig gemaakt; reeds in de 19e eeuw was bekend hoe dat te doen.

In een oven wordt ongebluste kalk en cokes (koolstof) verhit tot 2200℃. Na afkoelen blijft carbid over:

CaO + 3C → CaC₂ + CO

Wanneer water met het carbid reageert ontstaat acetyleen (officieel: ethyn) en gebluste kalk:

CaC₂ + 2H₂O → C₂H₂ + Ca(OH)₂

Bij het ontsteken van de bus reageert het acetyleen met zuurstof en valt uiteen in koolstofdioxide en water(-damp):

2C₂H₂ + 4O₂ → 4CO₂ + 2H₂
en:
2H₂ + O₂ → 2H₂O

8.2 toepassingen

Een van de toepassingen, naast het carbidschieten, is het knalapparaat, waarmee vogels worden verjaagd uit een fruit boomgaard. Klik op onderstaande figuur voor een filmpje.

Een andere toepassing in het verleden was als (carbid-)lamp, als verlichting voor fiets, auto of in de mijnbouw. Bij de carbidlamp wordt een kleine hoeveelheid carbid in een voorraadkamer bedruppelt met water. Het acetyleengas drukt zichzelf via een buisje naar buiten en daar verbrandt het.

Acetyleen wordt tegenwoordig nog gebruikt bij het autogeen lassen.

9. QA (Vraag en Antwoord)

legaliteit:
vuurwerkverbod ?
mag het ? waar ? wanneer ?
mag ik carbid schieten bij ondertrouw ?

techniek:
wat heb ik minimaal nodig voor carbid schieten ?
kan je met een aluminium bus schieten ?
hoeveel kilo carbid heb je nodig ?
hoe lang met 1 kilo ?
wat is een zundgat ? en waar is het voor nodig ?
wat is een komaansteker ?
wat is een piëzo ontsteking ?
wat is een electronische ontsteking ?>
hoe luid is een goede knal ?

achtergrond:
hoe werkt carbid ?
hoe werkt een carbid lamp ?
wat is een carbid vergasser ?
wat is het witte spul dat achterblijft in de bus ?
hoe carbid langdurig bewaren ?

veiligheid:
is carbid schieten gevaarlijk ?
wat is minimaal nodig om veilig carbid te schieten ?
wat zijn tips voor veilig carbid schieten ?
wie is de BOCK ?

procedure:
hoeveel water erbij doen ?
hoe lang wachten ?
waarom krijg ik geen goede (harde) knal ?
waarom is de eerste knal krachtiger dan de daarop volgende knallen ?
waarom is de knal niet altijd even luid ?
wat zijn de belangrijkste factoren die de hardheid van de knal bepalen ?
waaraan herken je een goede knal ?
ik verbruik (te) veel carbid, hoe kan dat ?
waarom wordt mijn bus van binnen vuil ?
wat zijn gouden tips ?

legaliteit:

• vuurwerkverbod ?: antwoord: het vuurwerkverbod geldt niet voor carbid

Het vuurwerkverbod geldt voor 'categorie F2 (consumenten) vuurwerk'. Carbid valt onder 'categorie F1: vuurwerk met zeer weinig gevaar (voorheen fop- en schertsvuurwerk)', en mag het hele jaar afgeschoten worden (maar geen overlast veroorzaken !)
• mag het ? waar ? wanneer ?: antwoord: meestal alleen op oudejaarsdag, overdag, buiten de bebouwde kom.

Bestudeer de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) van de gemeente in kwestie. Vraag desnoods een ontheffing/vergunning aan.
• mag ik carbid schieten bij ondertrouw ?: antwoord: soms.

Sowieso is een ontheffing of vergunnning nodig. Wil je weten wat in jouw gemeente mogelijk is, bekijk dan de plaatselijke APV. Zie vorige vraag.
PS bij ondertrouw spreekt men ook wel van losschieten (ipv. carbid schieten). Wordt voornamelijk georganiseerd in Noord‑Brabant.

techniek:

• wat heb ik minimaal nodig voor carbid schieten ?: antwoord: bus, bal, ontsteking, carbid, water, spuitfles, gehoorbescherming

zie hierboven
• kan je met een aluminium bus schieten ?: antwoord: jazeker.

Alhoewel minder sterk dan ijzer, kan er met een aluminium bus geschoten worden, mits deze niet met een melkbusdeksel wordt afgesloten.
• hoeveel kilo carbid heb je nodig ?: antwoord: het carbid verbruik voor een 40-liter bus is ongeveer 1 kg per halve dag.
• hoe lang met 1 kilo ?: antwoord: het carbid verbruik voor een 40-liter bus is ongeveer 1 kg per halve dag. Zie ook deze vraag.
• wat is een zundgat ? en waar is het voor nodig ?: antwoord: een zundgat is een gaatje in de bus, nodig om het gas te kunen ontsteken

Het gaatje wordt meestal onderin of aan de zijkant van de bus gemaakt. Dit gaatje maakt het mogelijk het gas in de bus te ontsteken. Zonder dit gaatje gaat dat niet. ('zünden' (D) = 'aansteken' (NL) ).
Wanneer er een vlam bij het zundgat wordt gehouden, en de druk van het gas in de bus hoog is, bestaat de kans dat het gas buiten de bus gaat branden als een waakvlam, en dus niet naar binnen gaat voor de gewenste ontsteking.
Dit effect kan voorkomen worden door de ontsteking binnenin de bus te plaatsen, zoals bij een komaansteker, piëzo of electronische ontsteking. In dat geval wordt het zundgat gebruikt voor de doorvoer van het draad, zie aldaar.
• wat is een komaansteker ?: antwoord: een komaansteker wordt (normaal gesproken) gebruikt voor het aansteken van een gasbrander.

Door in de komaansteker te knijpen gaat er een vuursteentje raspen langs een wieltje waardoor vonken ontstaan. Voor het gebruik bij carbid schieten wordt hij iets gemodificeerd zodat de knijpbeweging wordt vervangen door een trekbeweging aan een touw. Het grote voordeel ten opzichte van traditioneel aansteken (lont of lucifer) is dat er afstand kan worden gehouden, en de ontsteking binnenin de bus is. De gemodificeerde komaansteker is gebruiksklaar te koop.
(filmpje, kosten)
• wat is een piëzo ontsteking ?: antwoord: een piëzo ontsteking is ook wel te vinden in een aansteker.

Daarbij wordt een (zgn. piëzo-elektrisch) kristal met een flinke kracht vervormd, waardoor deze een spanning afgeeft, wat gebruikt kan worden om een vonk te laten overspringen.
Voor het gebruik bij het carbid schieten springt de vonk van een geisoleerde draad over naar de massa (binnenkant carbidbus). Eèn vonk is voldoende voor de ontsteking. Buiten de bus moet dus het mechanisme worden gemonteerd met het piëzo element. Meestal wordt met een touw een hendel bediend waarmee de benodigde kracht kan worden gemaakt. Net als bij de komaansteker zijn de voordelen: afstand, en ontsteking in de bus.
Vaak verward met een electronische ontsteking.
(filmpje, kosten)
• wat is een electronische ontsteking ?: antwoord: bij een electronische ontsteking wordt met behulp van elektronica enkele volts opgeschaald naar kilovolts

Dit wordt gebruikt om een vonk te laten overspringen van een geisoleerd draad naar de massa (binnenkant carbidbus). Eèn vonk is voldoende voor de ontsteking. Om de electronica te bedienen volstaat een aan/uitschakelaar. Zelfde voordelen als een komaansteker: afstand, en ontsteking binnenin de bus.
Vaak verward met een piëzo ontsteking.
(filmpje, kosten)
• hoe luid is een goede knal ?: antwoord: voor een gastank van 100 liter varieert het geluidsniveau van 155 decibel tot 180 decibel op 2 meter afstand.
vergelijk: voor consumenten vuurwerk is 153 decibel op 2 meter afstand toegestaan.
(een verhoging van 3 decibel betekent een verdubbeling van vermogen. Een blootstelling van 180 decibel betekent scheuring van de trommelvliezen)
(bron)

achtergrond:

• hoe werkt carbid ?: antwoord: carbid wordt gemaakt in een oven, zie deze figuur.

Wanneer er water bij Carbid wordt gedaan, volgt een chemische reactie met als 'nuttig produkt' acetyleen gas. Dit is het gas wat tot ontsteking wordt gebracht bij het carbid schieten. Als bijprodukt ontstaat gebluste kalk.
Zie Wikipedia voor meer informatie over acetyleen, of Wikipedia voor gebluste kalk.
• hoe werkt een carbid lamp ?: antwoord: kortgezegd: een voorraadruimte wordt met carbid gevuld; een druppelaar maakt het carbid nat; het ontstane gas ontsnapt via een gaatje; dat gas wordt aangestoken. Zie Wikipedia.
• wat is een carbid vergasser ?: antwoord: in een carbid vergasser wordt carbid en water samengevoegd, waardoor het ontstane acetyleengas zich zal ophopen, en onder druk worden opgeslagen. Met het gas wordt de carbidbus gevuld. De carbidbus zelf blijft dus schoon. Andere voordelen: efficiënt, snelheid. Nadelen: extra (log) apparaat.
• wat is het witte spul dat achterblijft in de bus ?: antwoord: dit is gebluste kalk

een restprodukt van de reactie van carbid met water, zie Wikipedia; niet schadelijk voor het milieu
• hoe carbid langdurig bewaren ?: antwoord: in een luchtdichte verpakking.

Dit voorkomt dat waterdamp uit de omgeving reageert met het carbid.

veiligheid:

• is carbid schieten gevaarlijk ?: - antwoord 1: Ja, iedere bezigheid waarbij gas wordt ontstoken is gevaarlijk.
- antwoord 2: Nee, mits gezond verstand wordt gebruikt, en een aantal basisregels wordt nageleefd, kan geen onvoorspelbare/gevaarlijke situatie ontstaan, zie elders.
• wat is minimaal nodig om veilig carbid te schieten ?: antwoord: gehoorbescherming, aanbevolen is een (vuurwerk-)bril, handschoenen en blusdeken paraat
• wat zijn tips voor veilig carbid schieten ?: antwoord: gezond verstand gebruiken, geen alcohol drinken, en deze tips volgen:
- maak gebruik van beschermingsmiddelen
- niet schieten richting mens of dier
- houdt rekening met een vrij schootsveld van 75m
- geen melkbusdeksel gebruiken maar een bal
- zorg dat de terugslag wordt opgevangen
- ga naast en achter de bus staan
- let op waar omstanders staan
- laat anderen weten wanneer je gaat schieten
- geen gebruik maken van aansteker, lucifer of ander vuurwerk, maar wel: komaansteker, piëzo ontsteking, elektronische ontsteking, of desnoods gasbrander of fakkel aan lange stok
- let op waar je afsluiter heen gaat
- ga je afsluiter pas halen als niemand anders meer schiet
- niet experimenteren
zie ook hoofdstuk 3 voor een veilige procedure, en hoofdstuk 5 voor het herkennen van onveilige situaties
• wie is de BOCK ?: antwoord: de Bewust Oplettende CarbidKnaller is een campagne, (vergelijkbaar met de BOB campagne (Bewust Onbeschonken Bestuurder)) met als doel het aantal brandwonden bij het carbid schieten terug te dringen.
Net als bij BOB, is het de bedoeling dat een aangewezen BOCK-er de veiligheid in de gaten houdt.

procedure:

• hoeveel water erbij doen ?: antwoord: ongeveer 1 ml water per liter inhoud carbidbus

rekenvoorbeeld: voor een 40 liter carbidbus is 40 ml water nodig

(zorg ervoor dat al het water met de stenen reageert (!) )
• hoe lang wachten ?: antwoord: wacht 20 seconde tot 1 minuut

toelichting: er is tijd nodig om al het water te laten reageren met het carbid, maar als te lang wordt gewacht zal het gas zich gaan scheiden van de andere gassen in de bus.
• waarom krijg ik geen goede (harde) knal ?: antwoord: meestal komt dit door het toevoegen van teveel water.

De redenatie 'meer water → meer gas → hardere knal' gaat niet op (!)
Kenmerken van gebruik van teveel water, zijn:
- zwarte rook
- waakvlam uit zundgat
- zachte knal
- uitduwen van de bal
- steekvlam
- brandende carbid stenen
• waarom is de eerste knal krachtiger dan de daarop volgende knallen ?: antwoord: dat komt omdat er bij de eerste knal geen restgassen van de vorige knal in de bus zitten. Deze restgassen verstoren het ideale gas/zuurstof mengsel.
Tip: door na een knal de bus een tijd op zijn zijkant te leggen kunnen deze restgassen (grotendeels) ontsnappen. Om dit proces te versnellen wordt ook wel eens een (blad-)blazer gebruikt.
• waarom is de knal niet altijd even luid ?: antwoord: fluctuaties in het proces. Zie ook volgende vraag.
• wat zijn de belangrijkste factoren die de hardheid van de knal bepalen ?: antwoord: in volgorde:
• hoeveelheid water
• beluchting tussen knallen
• wachttijd
(bij een gegeven opstelling: ontsteking / plaatst ontsteking / afsluiter)
• waaraan herken je een goede knal ?: antwoord: een goede knal is luid, laat je broekspijpen wapperen, vliegt de afsluiter ver weg, en is de vlam kort, fel, en nauwelijks zichtbaar, weinig rook
• ik verbruik (te) veel carbid, hoe kan dat ?: antwoord: het verbruik van carbid wordt negatief beïnvloed door:
• het toevoegen van veel water. Dit zorgt voor een 'rijker' gasmengsel dan noodzakelijk
• brandende carbidstenen
• wit restant van carbid in de bus
oplossing: gebruik minder water, en maak gebruik van een blikje.
• waarom wordt mijn bus van binnen vuil ?: antwoord: dit kan een combinatie zijn van witte en/of zwarte koek
• wit: het restant van de reactie water-carbid. Oplossing: blikje
• zwart: restant van onvolledige verbranding. Oplossing: minder water
geen nood: met een paar goede knallen 'blaast' de bus zich vanzelf schoon.

• wat zijn gouden tips ?: - om de hardste knal te vinden, maak gebruik van voldoende carbidstenen, bouw langzaam de hoeveelheid water op, en laat de bus tussen de knallen door luchten; - kies een manier waarmee de hoeveelheid water consequent gedoseerd kan worden, bijvoorbeeld spuit-/knijpfles (tel het aantal seconden dat je knijpt), of een plantenspuit (aantal knepen in de handle), of een injectiespuit; - doe de carbidstenen en het water in een blikje, dit voorkomt dat het witte restpoeder water opneemt en aankoekt in de bus; het blikje is ook makkelijker schoon te maken/houden. Het helpt ook bij het trefzeker toevoegen van het water aan de carbidstenen; - zorg ervoor dat al het toegevoegde water wordt opgenomen door de stenen; - kies de plaats van ontsteking onderin de bus, middenin, en niet in/tegen de zijwand; - heb je het 'ideale recept' gevonden, houd dit vast (!). Varieer dan nog (subtiel) met hoeveelheid water, beluchtingstijd, plaats van de vonk in de bus (in mijn geval is de plek van de bougie te kiezen), ... afijn alles waarvan je denkt dat het van invloed is; - experimenteer met verschillende afsluiters: deksel/bal/plastic/tapijt/plaat/... en vergelijk de hardheid van de knal, om zo te ontdekken dat het niet (veel) uitmaakt

overig:

• ik heb een andere vraag...

Bron:

[1] Carbidschieten nationaal erfgoed of internationaal speelgoed?